Πίστη εναντίον κριτικής

Τα πάθη που εξέρχονται μέσα από τραγωδίες συνήθως αγνοούνται: αυτές είν’ εξαιρέσεις οι οποίες, επιβεβαιώνουν μεν τους κανόνες,  καταστρέφουν όμως τα υποκείμενα αναφοράς των. Το ατελές των θεών της αρχαιότητας εμπεριείχε αυτές τις εξαιρέσεις· οι μύθοι και τα αρχαία κείμενα το επιβεβαιώνουν.

Ο μωσαϊκές εντολές καθετοποίησαν τα πάντα. Δυστυχώς, παρά την, περί αγάπης, διδασκαλία του Ναζωραίου, οι χριστιανισμοί  που ακολούθησαν επέστρεψαν στην αρχετυπική μωσαϊκή ηθική, τσιμεντώνοντας την όποια εποικοδομητική αλλαγή πήγε να γίνει.
Ταυτοχρόνως, υπερτονίστηκε ο ρόλος του υπερφυσικού, από τη μία κατασταλτικά ως φόβος για τα ύστερα και απ’ την άλλη ως μοιρολατρική καταφυγή ολόκληρων κοινωνιών οι οποίες βρίσκονται εντός αδιεξόδων.

Για να υπάρξει κάποια πρόοδος πρέπει  να αποσυνδεθεί η συνείδηση από το δίπολο καλό – κακό και να ενταχθεί στην κριτική διαδικασία την οποία οφείλει να κρατάει μέσα του μονίμως ζωντανή  κάθε άνθρωπος που θέλει να κοιτάζει προς τα μπρος.

Εάν ριζώνει κάτι μες στον άνθρωπο αυτό είναι η πίστη. Όταν ο σχετισμός πίστης -αποτελεσμάτων εμφανίζει θετικό πρόσημο όλα είναι καλά.  Όταν μια πίστη διαψεύδεται ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου. Οι διαψεύσεις, λόγω της δύναμης της πίστεως, τότε, δρουν ανεξέλεγκτα πάνω στα υποκείμενα με αποτελέσματα χαώδη.

Τότε, κατά το Νίτσε, έρχεται στο προσκήνιο της πραγματικότητας ο ρόλος του γκρεμιστή (υπάρχει και ποίημα του Κωστή Παλαμά που επιβεβαιώνει την αντίληψη αυτή). Και είναι μια αλήθεια, πικρή μεν, αλλά αλήθεια. Και συνεπάγεται: ότι και οι ρόλοι των γκρεμιστών είναι ζωτικής σημασία, γιατί: α) πρέπει να γνωρίζουν τι γκρεμίζουν, β) πρέπει να γνωρίζουν να γκρεμίζουν, γ) πρέπει να γνωρίζουν τι πρέπει να μείνει – ποιο είναι το προζύμι, δ) πρέπει να γνωρίζουνε πώς αποφεύγονται οι ολικές καταστροφές.

Υπάρχουν δυο ομάδες δομών που σχετίζονται ευθέως με την πίστη: α) οι ιδεολογίες και β) οι θρησκείες· δομές αναπόφευκτες διότι αποτελούν βασικά στοιχεία πολιτισμών και κοινωνιών, και είναι δύσκολο το γκρέμισμά τους. Είθισται δε, αυτές οι δομές να καταρρέουν από μόνες τους και απροειδοποίητα, συμπαρασύροντας μαζί τους ολόκληρους πληθυσμούς στο χάος.

Πόσοι άνθρωποι, άραγε, καταλαβαίνουν τι θα πει κανείς να ερευνά; Οι πιο πολλοί άνθρωποι αφήνονται στο “πίστευε και μη ερεύνα” ή, στο πιο μοντέρνο: “έτσι τα βρήκαμε – έτσι θα τα αφήσουμε”. Όμως, ο χρόνος και η εμπειρία μας διδάσκουν άλλα. Ο Νίκος Γκάτσος στο ποίημα του “Κεμάλ”  έχει δώσει την πραγματικότητα σε δυο στιγμές αυτού: “νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί/ με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί” και “Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ”.

Μήπως εντέλει φταίει η πίστη; Η ύπαρξη, ακόμα και στο (υποθετικά) πολιτισμένο σήμερα, θρησκευτικών πολέμων, λέει πολλά και δεν υπάρχει χρόνος ούτε για προβληματισμό, ούτε για άγονη ανησυχία.
Η έννοια της πίστεως πρέπει να επανατοποθετηθεί εις το αξιακό μας σύστημα, με ταυτόχρονη αναβάθμιση της κριτικής. Οι πραγματικοί ρόλοι, άλλωστε, της πίστης είναι διαφορετικοί: είναι να ανοίγει τους δρόμους οι οποίοι οδηγούν στην αρετή και να συντηρεί τους οδοιπόρους που κινούνται προς τα ‘κει.