ΧΡΟΝΟΜΗΧΑΝΗ
Σε λίγες μέρες συμπληρώνονται 100 χρόνια από την εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη από φανατικούς βενιζελικούς. Το ημερολόγιο έγραφε 31 Ιουλίου 1920, και ο ίδιος ήταν μόλις 42 ετών.
Γράφει η Ευδοκία Λελεδάκη
Γιος πρωθυπουργού και εγγονός επίτιμου γενικού προξένου της Ελλάδας, ο Ίων Δραγούμης άρχισε να ασχολείται με την πολιτική από νεαρή ηλικία. Σπούδασε Νομική στο Παρίσι και μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, εργάστηκε σε Προξενεία ανά την χώρα, καθώς και στο υπουργείο Εξωτερικών. Ο Ι. Δραγούμης, ρίχτηκε σε ηλικία 24 ετών στον Μακεδονικό Αγώνα και για λίγα χρόνια υπήρξε βουλευτής, δημιουργώντας σε αυτό το μικρό διάστημα, μεγάλες προσδοκίες για το πολιτικό του μέλλον.
Συχνά έγραφε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Νουμάς», με το ψευδώνυμο «Ίδας», ενώ πλούσιο είναι και το συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει κυρίως εθνικοπατριωτικά μυθιστορήματα (με μοναδική εξαίρεση το μυθιστόρημα «Σταμάτημα»). Στο «Όσοι ζωντανοί» μπορούμε να παρατηρήσουμε λεπτομερώς τους ιδεολογικούς πειραματισμούς του.
Η ιδεολογία του Δραγούμη και οι επιρροές του
Τόσο στα βιβλία όσο και στα άρθρα του, ο Ίων Δραγούμης παραθέτει με πάθος τις ιδέες του -ιδέες που ακόμη και σήμερα, συζητιούνται έντονα για το περιεχόμενο και το πραγματικό τους νόημα. Πολλές φορές, τις συναντάμε αλλοιωμένες, και άλλοτε επιλεκτικά καπηλευμένες. Πολλοί -κυρίως θαυμαστές του- σπεύδουν να χαρακτηρίσουν τον εθνικισμό του Δραγούμη ως «ρομαντικό», ίσως αθώο, από την άποψη ότι σε τίποτα δεν θυμίζει μετέπειτα (ακραίες) απόψεις εθνικιστών. Η αλήθεια είναι ότι αν και η ιδεολογία του, μπορεί να συγκριθεί μόνο με τους όρους και τις συνθήκες εκείνης της εποχής τους, η αγνότητα της αμφισβητείται έντονα, καθώς σε βάθος χρόνου, ο ίδιος έχασε διά πάντως την όποια πολιτική του αθωότητα. Πιθανότατα, καθοριστικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση, έπαιξαν τα 3 χρόνια εξορίας του στην Κορσική (μαζί με τους Μεταξά και Γούναρη) και η γενικότερη πόλωση του Εθνικού Διχασμού. Αν όμως μπορούμε να δώσουμε μία ξεκάθαρη εικόνα για τον ίδιο, είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν φανταζόταν στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκκαθαρίσεις πληθυσμών, όπως έκαναν οι μετέπειτα εθνικιστές.
Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των αυτοαποκαλούμενων εθνικιστών, ο Ίων Δραγούμης δεν πίστευε στη βιολογική ανωτερότητα ενός λαού έναντι κάποιου άλλου κι αυτό ίσχυε και για τους Έλληνες. Θεωρούσε, όμως, ότι ο πολιτισμός ενός έθνους που είχε αναπτυχθεί επί χιλιετίες ήταν άξιος διατήρησης. Στο έργο «Ελληνικός πολιτισμός: Οι τρεις προκηρύξεις- Πολιτικοί προγραμματικοί στοχασμοί» αναπτύσσει τις σχετικές ιδέες του.
Σύμφωνα με τον Γιάννη Α. Μάζη, καθηγητή του Hamline University στη Μινεσότα και συγγραφέα της βιογραφίας «Ίων Δραγούμης: Ο ασυμβίβαστος» ο Δραγούμης «είχε επηρεαστεί από ορισμένους πρωτο-φασίστες διανοούμενους. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ήταν ένας πρωτο-φασίστας. Εδώ θέλω να ξεκαθαρίσω κάτι: Σήμερα κρίνουμε τον φασισμό όπως εξελίχθηκε στην Ιταλία (και τον ναζισμό στη Γερμανία). Λαμβάνοντας υπόψη τις θηριωδίες που διέπραξαν αυτά τα καθεστώτα, έχουμε φυσικά κάθε δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να τα καταδικάσουμε. Εντούτοις ο πρωτο-φασισμός ως ιδεολογία θα πρέπει να κριθεί ξέχωρα από τις «αμαρτίες» των Μουσολίνι, Χίτλερ κ.λπ. Ο Δραγούμης, όπως όλοι οι πρώτο-φασίστες σε γενικές γραμμές, ήταν αντισυντηρητικοί, αντιφιλελεύθεροι και αντικομμουνιστές. Δεν ένιωθε παρά περιφρόνηση για την κοινοβουλευτική δημοκρατία διότι πίστευε ότι εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα και όχι τον λαό συνολικά. Ο πρώτο-φασισμός εν γένει συνδύαζε συντηρητικά και σοσιαλιστικά στοιχεία. Για παράδειγμα, ο Δραγούμης πίστευε ότι όση γη δεν καλλιεργείται από τους γαιοκτήμονες πρέπει να κατασχεθεί από το κράτος και θα δοθεί σε φτωχούς αγρότες, μια σαφώς σοσιαλιστική ιδέα, δίχως ωστόσο να απαιτεί τη δήμευση όλης της περιουσίας των πλουσίων».
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Βακαλόπουλο, ο εθνικισμός του Δραγούμη «δεν είχε να κάνει με οποιαδήποτε άλλη μορφή εθνικισμού. Ο εθνικισμός του Ίωνα ήταν μορφή ενέργειας και η ύπαρξη του έθνους ήταν όλη ενέργεια, δηλαδή ζωή. Ήταν επόμενο, εκείνη την εποχή, σύμφωνα με τον ίδιο «όλοι οι ενεργητικοί άνθρωποι να ήταν εθνικιστές», ενώ πάλι κατά τον Δημήτρη Τζιόβα, ο «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» άνηκε στους συγγραφείς που συνέδεαν τον εθνικισμό με τον σοσιαλισμό.
Θα μπορούσαμε, όμως, να χαρακτηρίσουμε τον εθνικισμό του εθνικοσοσιαλιστικό; Πιθανότατα, ο ίδιος να μη δεχόταν αυτό τον όρο. Ένα μονάχα κομμάτι του σοσιαλισμού τον εξέφραζε: Αυτό του ανθρωπισμού. Υπήρχε όμως και ένα άλλο, που τον απωθούσε: Αυτό της πάλης των τάξεων. Έγραφε σχετικά στο ημερολόγιο του (18 Μαρτίου 1919): «Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νιώσω άτομο. Από άνθρωπος μίας τάξης με ορισμένα συμφέροντα, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, γίνομαι εθνικιστής με τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο, γίνομαι άτομο».
Πράγματι, ο Δραγούμης υπήρξε αμφιλεγόμενος και δεν μπορούσε κανείς με ευκολία να τον βάλει σε «κουτάκια». Ίσως για αυτό δεν είναι ακόμη και σήμερα εύκολο να ταξινομηθεί. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τις επιρροές του.
Εκτός από τον καλό του φίλο Παύλο Μελά, που ως γνωστών τους συνέδεαν οικογενειακοί δεσμοί αλλά και το πάθος τους για τον Μακεδονικό Αγώνα, ο Ίων Δραγούμης είχε ακόμη έναν στενό φίλο και ιδεολογικό συνοδοιπόρο: Τον Περικλή Γιαννόπουλο. Η αυτοκτονία του, στοίχισε στον Δραγούμη. «Μου φαίνεται πως τώρα που έφυγε εκείνος, είναι ανάγκη να φορτωθώ όλα τα βάρη του. Και για αυτό έχω πολλή δουλειά, πάρα πολύ δουλειά. Ούτε μία στιγμή της ζωής μου δεν πρέπει να χάσω» έγραφε στο ημερολόγιό του. Ακόμη, μία από τις επιρροές του Δραγούμη, υπήρξε και Μωρίς Μπαρρές -ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς θεμελιωτές του γαλλικού εθνικισμού. Όταν ο Μπαρρές είχε επισκεφθεί την χώρα μας το 1900, οι δυο τους είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν εκτενώς τις ιδέες τους, στους περιπάτους που έκαναν στην Αθήνα. Ο Μπαρρές 38 ετών τότε και ο Δραγούμης μόλις 22! Στο έργο του «Το μονοπάτι» ο Δραγούμης περιγράφει την προσωπική και πνευματική σχέση του, με τον Γάλλο πολιτικό και συγγραφέα, υποστηρίζοντας πως χρωστά την κατανόηση του αυτού του, στις ομιλίες και στα βιβλία του Μπαρρές. Όμως, και ο Φρίντριχ Νίτσε, άσκησε, μεγάλη επίδραση στον Ίωνα Δραγούμη. Το «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» τράβηξε αμέσως την προσοχή του, όπως και άλλα έργα του Γερμανού φιλοσόφου. Ο τρόπος που ο Νίτσε φανταζόταν τον ανώτερο άνθρωπο, τον επηρέασε βαθιά ως προς τα δικά του ιδανικά και τον τρόπο που έβλεπε την εξέλιξή του.
Η οικειοποίηση του έργου του από την Ακροδεξιά και η ανάδειξη από τον Παπανδρέου
Η οικειοποίησή του Δραγούμη από την Χρυσή Αυγή και γενικότερα την Ακροδεξιά, «αμαύρωσε» ομολογουμένως το έργο και την πορεία του. Όμως, ο ίδιος «δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή εθνικιστική ακροδεξιά της Χρυσής Αυγής», όπως ξεκαθάριζε και ο ανιψιός του Φίλιππος Δραγούμης σε παλαιότερο άρθρο του.
Σημειώνεται, ότι πολύ πριν την ΧΑ, οι ιδέες του Ί. Δραγούμη είχα ανασυρθεί από τον Ανδρέα Παπανδρέου, όπου αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του 60 70′ και του 80′ χρησιμοποιούσε πατριωτικό λόγ,ο σε δημόσιες παρεμβάσεις του. Πιο συγκεκριμένα, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ ανέδειξε τη σκέψη του Δραγούμη, κατά τη διάρκεια της πολιτικής και πολιτειακής κρίσης του 1965, όταν δημοσίευσε το άρθρο «Εξωτερική Πολιτική και Εθνική Αναγέννηση» που αποτέλεσε σταθμό στην αναβίωση της επιρροής του Δραγούμη στην ελληνική πολιτική.
Πρόσφατα, και πιο συγκεκριμένα πριν ενάμιση χρόνο, κάποιες από τις ιδέες και τα ρητά του Ίωνα Δραγούμη ήρθαν και πάλι στην επικαιρότητα, με αφορμή το Μακεδονικό (όπως αντίστοιχα και του Π. Μελά). Όμως αυτό δεν κράτησε για πολύ, και άλλωστε, δεν αναμενόταν κάτι τέτοιο. Οι ιδέες του Δραγούμη έχουν συστηματικά αγνοηθεί – και όπως όλα δείχνουν αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει σύντομα. Έως σήμερα, ο Ι. Δραγούμης και το έργο του, δεν είχε τη μεταχείριση που του άξιζε από ιστορικούς και δημοσιογράφους, και ίσως και αυτός, είναι ένας ακόμη λόγος που το έργο του καπηλεύτηκε με τόσο μεγάλη ευκολία.
Παθιασμένη προσωπική ζωή
Δεν θα ήταν υπερβολή να αναφέρουμε ότι η προσωπική ζωή του Ίωνα Δραγούμη έχει απασχολήσει περισσότερο από το έργο του. Οι δύο αυτοί τομείς παρουσίαζαν αρκετά κοινά σημεία: Το αστείρευτο πάθος ήταν ένα από αυτά. Η παρουσία του εθνικού στοιχείου, ακόμη ένα.
Σύμφωνα με τον Φρέντυ Γερμανό, ο οποίος μελέτησε πολύ το έργο και την ζωή του για τις ανάγκες μυθιστορήματός του «Η Εκτέλεση», όταν ο ίδιος έβλεπε την Μαρίκα Κοτοπούλη στο θέατρο, έβλεπε «να ζωντανεύει ένα γνήσιο ελληνικό έργο». Όπως υποστήριζε ο γνωστός δημοσιογράφος, τα μάτια του Δραγούμη έλαμπαν «από ερωτική υπερηφάνεια – σαν να τη βλέπει να στήνει την ελληνική σημαία εμπρός στους ανυποψίαστους Τούρκους πασάδες που έρχονται κάθε βράδυ στο Βαριετέ. Για τον Δραγούμη η Κοτοπούλη φύτευε εκείνη την ώρα το ελληνικό κύτταρο μέσα στο εύφορο καστανόχωμα της Πόλης».
Πριν από την παθιασμένη σχέση του με την Κοτοπούλη, ο Ίων Δραγούμης είχε για κάποια πλατωνική σχέση και με την (παντρεμένη τότε) Πηνελόπη Δέλτα. Σε επιστολή της (27/7/1906) προς τον Δραγούμη, που ανήκει στο Ιστορικό Μουσείο Μπενάκη, εμφανίζεται απελπισμένη. Λέγεται μάλιστα πως από εκείνη την περίοδο είχε αρχίσει να εκδηλώνει τάσεις αυτοκτονίας. «Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα• αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ίων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με… Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι• τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος• ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ’ αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου οπόταν σε φωνάξω. Ίων μου, δεν σε φωνάζω• μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι• σε περιμένω πάντα και σ’ αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση• τ’ άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς• αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ίων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν «τρελός για μένα», έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα… Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει «τιμή» και «λόγος». Ξέρω μόνο πως σ’ αγαπώ, τ’ ακούς, Ίων; σ’ αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ’ έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω «σ’ αγαπώ», μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ώσπου να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει» έγραφε χαρακτηριστικά.
Η κόντρα με τον Βενιζέλο
Παρά τα όσα γραφτεί μέχρι σήμερα για την κόντρα του Ελευθέριου Βενιζέλου με τον Ίωνα Δραγούμη, η Μεγάλη Ιδέα δεν ήταν το μεγαλύτερο σημείο διαφωνίας τους… Ομολογουμένως, ο Ελ. Βενιζέλος τον εκτιμούσε βαθύτατα, και μάλιστα, σύμφωνα με την Πηνελόπη Δέλτα, τον ήθελε και για συνεργάτη του -κάτι που όμως δεν ήθελε σε καμία περίπτωση ο Δραγούμης.
Ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε ότι ο Ι. Δραγούμης μπορούσε να γίνει μέχρι και αρχηγός πολιτικού κόμματος, διακρίνοντας τόσο τις ικανότητές του όσο και το γεγονός ότι ήταν ένας έντιμος αντίπαλος. Μάλιστα, μετά την πρώτη ομιλία του Δραγούμη στη Βουλή, ο Βενιζέλος τον συνεχάρη, εκφράζοντάς του την ευχή να ηγηθεί σύντομα ενός δικού του κόμματος. «Περίμενα από αυτόν να γίνει ο αρχηγός μιας φωτισμένης αντιπολίτευσης» είχε δηλώσει.
Τα παραπάνω μικρή αξία φαίνεται πως είχαν για τους φανατικούς βενιζελικούς. Μία μέρα μετά την απόπειρα δολοφονίας του τότε πρωθυπουργού στο Παρίσι, ο πατέρας του ελληνικού Εθνικισμού, συνελήφθη και εκτελέστηκε από παρακρατικούς επί της σημερινής λεωφόρου Κηφισίας.
Παραπομπές:
Ίων Δραγούμης, «Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες», Eκδόσεις Πελεκάνος
Ίων Δραγούμης, «Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα», Εκδόσεις Πελεκάνος
Ίων Δραγούμης, «Σταμάτημα», Εκδόσεις Νεφέλη
Πηνελόπη Δέλτα, «Ίων Δραγούμης», Εκδόσεις Ερμής
Φρέντυ Γερμανός, «Η Εκτέλεση», Εκδόσεις Καστανιώτη
Γιάννης Μάζης: «Ίων Δραγούμης: Ο Ασυμβίβαστος», εκδόσεις Μεταίχμιο
Ίων Δραγούμης, «Η Μεγάλη Ιδέα», [e-book]
Ακολουθήστε το TheCaller στο Google News και μάθετε πρώτοι τις ειδήσεις
Στέφανος Χίος: Πυροβόλησαν στον λαιμό τον δημοσιογράφο!
Καιρός: Ανεβαίνει η θερμοκρασία σήμερα, Δευτέρα 27 Ιουλίου- Πότε θα ξεπεράσει τους 40 βαθμούς
Ζώδια: Ημερήσιες προβλέψεις (27 Ιουλίου 2020)
Ροή Ειδήσεων
18/04/2024 | 08:27
Δημήτρης Παπανώτας: Εκτός Happy Day νωρίτερα ο δημοσιογράφος – Τι είπε η Σταματίνα Τσιμτσιλή
18/04/2024 | 08:11
«Πολικός αεροχείμαρρος» φέρνει καταιγίδες, χιόνια και «βουτιά» της θερμοκρασίας – Σε ποιες περιοχές θα βρέξει
18/04/2024 | 07:59
Το Ισραήλ εξέτασε σχέδια για αντίποινα στο Ιράν αυτή την εβδομάδα, αλλά δεν προχώρησε
18/04/2024 | 07:54
Στις ΗΠΑ ο Κωστής Χατζηδάκης για την Εαρινή Σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας
18/04/2024 | 07:48
Ν.Ανδρουλάκης: Στις 9 Ιουνίου να αναδειχθεί ισχυρή και σοβαρή αξιωματική αντιπολίτευση απέναντι στη ΝΔ
18/04/2024 | 07:40
8 στους 10 Έλληνες θεωρούν ότι η ΕΕ έχει αντίκτυπο στην καθημερινή τους ζωή – 7 στους 10 ότι η χώρα ωφελήθηκε από την ένταξη στην ΕΕ
17/04/2024 | 14:56
Ο Φώτης Σεργουλόπουλος σε Μιχάλη Ιατρόπουλο για τους γκέι: «Έχεις μετανιώσει για αυτό που είπες;»
17/04/2024 | 08:59
Συγκλονίζει η Εριέττα Κούρκουλου με την εξομολόγησή της για το μωρό που έχασε – «Ήταν κοριτσάκι, είχε σύνδρομο Turner»
17/04/2024 | 14:12
Άστατος καιρός το Πάσχα-Πρόβλεψη Μαρουσάκη: Έρχονται βροχές, ισχυροί άνεμοι και πτώση θερμοκρασίας
17/04/2024 | 09:05
Survivor: Η στιγμή που ο Τζέιμς Καφετζής μαθαίνει για το ναυάγιο του πατέρα του στον Ειρηνικό Ωκεανό
17/04/2024 | 11:34
Tην άρση ασυλίας του Κυριάκου Βελόπουλου προτείνει η Επιτροπή Κοινοβουλευτικής Δεοντολογίας
17/04/2024 | 15:49
Ολοκληρώθηκαν οι μεγάλες πορείες στο πλαίσιο της 24ωρης απεργίας της ΓΣΕΕ – Δείτε εικόνες
17/04/2024 | 16:34
Τσίπρας: Εάν οι διαφορές δεν λύνονται στη βάση του διεθνούς δικαίου, η σταθερότητα υπονομεύεται μέρα με τη μέρα
Σχετικά Άρθρα
