CALLER'S CHOICE
Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ και Senior research fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ μιλάει στο thecaller με αφορμή την επανακυκλοφορία του βιβλίου του «Το Γεγονός».
«Η 11η ανατίναξε, αισθητικά πρώτα και συναισθηματικά κατόπιν, την ψευδαίσθηση της αέναης ευφορίας όπως εύστοχα γράφτηκε κάποτε» τονίζει μεταξύ άλλων.
Αναφερόμενος σε άλλο σημείο της συνέντευξης στην ελληνική οικογένεια, ο Παναγής Παναγιωτόπουλος υποστηρίζει ότι είναι ακόμα νωρίς για να μιλήσουμε για δομικές αλλαγές: «Ίσως να είναι διαφορετική, ίσως να έχει υποστεί έναν βίαιο εκσυγχρονισμό» προσθέτει σχετικά.
Τέλος, σχολιάζοντας τα ποσοστά του Κινήματος Αλλαγής στις τελευταίες δημοσκοπήσεις, επισημαίνει ότι «δεν είναι τυχαίο γεγονός, ούτε μια στιγμή ενθουσιασμού. Πολλοί ψηφοφόροι δείχνουν να αναζητούν την παλιά πολιτική τους ταυτότητα».
Αναλυτικά η συνέντευξη που παραχώρησε στο thecaller ο Παναγής Παναγιωτόπουλος:
Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΟΞΥ το βιβλίο σας «Το Γεγονός: Γιατί η 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε τον κόσμο». Στη εισαγωγή, αναφέρετε πως η τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους Πύργους «διέρρηξε δύο συντακτικές μορφές της μοντέρνας εποχής και της δημοκρατικής νεωτερικότητας. Τη στράτευση και την απόλαυση». Το πώς βλέπουμε και βιώνουμε από τότε την Παγκοσμιοποίηση οφείλετε μονάχα στο Γεγονός, ή θα έχανε σταδιακά αυτή την «ψευδαισθητική της ευκολία» όπως την χαρακτηρίζετε;
Ο ψυχρός πόλεμος ήταν για τις κοινωνίες της Δύσης, μια ολόκληρη εποχή σταθερότητας και αισιοδοξίας. Το τέλος του, το 1989, και η επέκταση του φιλελεύθερου καπιταλισμού διέδωσε αυτή την αισιοδοξία και την αναβάθμισε σε ένα είδος απολαυστικής ανεμελιάς η οποία αντιστάθμιζε κάθε τι μπορούσε να θολώσει τον κοινωνικό μας προσανατολισμό. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 ήρθε – για τον δυτικό άνθρωπο και τις προεκτάσεις του- μετά από μια δεκαετία και πλέον γλυκιάς φλανερί στους δρόμους της χλιδάτης κατανάλωση, των high απολαύσεων και του glam ατομικισμού. Και ήρθε να καταστρέψει βεβαιότητες. Την βεβαιότητα της δυτικής επικράτησης, του άτρωτου της φιλελεύθερης ζωής, την σιγουριάς μιας εμπειρίας δίχως εμπόδια. Μιας κοινωνίας χωρίς ιστορία και χωρίς τα δεινά της, όπως προφήτευε αρχικά ο Φουκουγιάμα. Η 11η ανατίναξε, αισθητικά πρώτα και συναισθηματικά κατόπιν, την ψευδαίσθηση της αέναης ευφορίας όπως εύστοχα γράφτηκε κάποτε. Η τρομοκρατική επίθεση αυτή έσπασε τις συνέχειες του κοινωνικό-πολιτικού χρόνου μα κυρίως ράγισε την πολιτισμική ηγεμονία της ειρηνικής ζωής. Εκείνης που έως τότε βιωνόταν μέσα από τον υπολογισμό των ρίσκων και όχι ως διαρκής μάχη της κοινωνίας έναντι σε ασύμμετρες απειλές.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου ακολούθησαν κι άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις σε χώρες της Δύσης, με πολλά θύματα παγκοσμίως. Οι κυβερνήσεις δεν σταματούν να παίρνουν σχετικά μέτρα ασφάλειας, όμως μπορούν σήμερα οι πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς και παράλληλα «ελεύθεροι»;
Είναι εξαιρετικά δύσκολη η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Νομίζω ότι τα συναισθήματα ασφαλείας στον σημερινό κόσμο δεν έχουν πια τα ίδια συστατικά με εποχή της ψυχροπολεμικής σταθερότητας και τάξης. Φοβάμαι ότι έχουμε αλλάξει πίστα. Κοινωνική και οικονομική επισφάλεια, υπαρξιακές ματαιώσεις σε έναν κόσμο ατέρμονων καταναλωτικών ροών, οξύτατη κλιματική κρίση, εκρήξεις κοινωνικής και πολιτικής βίας, ανεξέλεγκτες επιδημίες, γεωπολιτικοί κίνδυνοι μεγάλης κλίμακας, ενεργειακή ανεπάρκεια, πολιτισμική ανασφάλεια που προκαλείται από το φαινόμενο της μαζικής μετανάστευσης, διάσπαση των κοινωνών τρόπων ζωής σε «ήθη» της κάθε (μικρο)κοινότητας, όλα αυτά διαβρώνουν την ασφαλή ζωή του πρόσφατου παρελθόντος. Σε ό τι αφορά τον ίδιο τον φόβο της τρομοκρατικής απειλής, εγγράφεται μέσα στο δυτικό φαντασιακό των δυτικών δημοκρατιών από τη μια και από τη άλλη απωθείται από την κουλτούρα της καθημερινότητας και της προσωπικής αναζήτησης της ευδαιμονίας. Έτσι διατάσσεται η κοινωνική – αλλά και η ψυχική λειτουργία.
Μετατρέπεται σε ένα κρυφό εκκρεμές μεταξύ κανονικότητας του βίου και της απολαυστικής ροής των πραγμάτων από τη μία και μια σειρά φόβων για δεινά που ενσκήπτουν άλλοτε ως μαζικός τρομοκρατικός όλεθρος και άλλοτε ως κρίσεις, σαν αυτές που ζούμε τώρα. Ο δημοκρατικός σύγχρονος άνθρωπος υποχρεούνται να ζει ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους, ανάμεσα σε φόβους που είναι άλλες φορές είναι συνειδητοί και άλλες φορές εργάζονται στο παρασκήνιο της ψυχής του. Έτσι όμως είναι και οι χαρές του, τυχαίες και εκρηκτικές ή σιωπηρές και ατελείς. Σε κάθε περίπτωση η περίμετρος του φόβου, δεν είναι τόσο στενή ώστε να υποτάξει την πανίσχυρη θέληση για ελεύθερη εμπειρία που κατοικεί στις σύγχρονες δημοκρατίες. Οι προφητείες εκείνων που έβλεπαν σε κάθε μέτρο προστασίας της δημόσιας ασφάλειας ή της δημόσιας υγείας, προσφάτως, ένα ολοκληρωτικό μέλλον καθώς και οι στοχαστές κάποιου ανυπόφορου βιο-πολιτικού εξουσιασμού των κοινωνιών από τους ποικίλους μηχανισμούς κυριαρχίας, αποδείχθηκαν τελείως ανερμάτιστες. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινωνία των πολιτών δεν οφείλει να αντιδρά όταν οι αναστολές των ελευθεριών μας κινδυνεύουν να παγιωθούν ή όταν δεν σταθμίζεται ακριβώς η σχέση κινδύνους και πρόσφορων μέσων για την αντιμετώπισή τους. Η πολυπλοκότητα της δημοκρατίας, το πλήθος των θεσμικών μεσολαβήσεων της εξουσίας και η κουλτούρα των δικαιωμάτων είναι νομίζω πολύ ισχυρά και δεν θα ήταν εύκολη καμία αυταρχική εκτροπή.
Στο βιβλίο σας κάνετε ιδιαίτερη αναφορά στην κινηματογράφο, λέγοντας πως η μυθοπλασία, η fiction «κατέστη με την 11 Σεπτεμβρίου, για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, βιωμένη εμπειρία. Η μυθοπλασία έγινε πραγματικότητα. Ζωντάνεψε» ενώ σε άλλο σημείο επισημαίνετε ότι η εμψύχωση, για την οποία μιλάει ο σκηνοθέτης, δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση ένα είδος μετατραυματικής ψυχοθεραπείας. Μοιάζει περισσότερο με την παραδοσιακή εμψύχωση του άμαχου πληθυσμού σε καιρό πολεμικών επιχειρήσεων». Αυτό που θέλω να σας ρωτήσω σχετικά, είναι κατά πόσο έχει επηρεάσει την παγκόσμια κοινή γνώμη ο αμερικανικός κινηματογράφος όσον αφορά την αντίληψη για τα ιστορικά γεγονότα; Και αναφέρομαι σε ταινίες με ιστορικό περιεχόμενο ή ιστορικές αναφορές που παρουσιάζουν μονάχα την αμερικανική πλευρά.
Η 11η Σεπτεμβρίου υλοποίησε μια πολιτισμική φαντασίωση. Μια φαντασίωση που μπορούμε να περιγράψουμε ως «εκείνο»που το αμερικανικό φαντασιακό ξόρκιζε βλέποντάς το: την καταστροφή της παγκόσμιας μητρόπολης, την ανατροπή όλης της αστικής νεωτερικότητας μέσα από ένα εξωγενές κακό. Απ’ αυτήν την άποψη η 11η Σεπτεμβρίου ήταν και μια τρομακτική κρίση της μυθοπλασίας, ένα σημείο μηδέν για την ίδια την δυνατότητα να φανταζόμαστε το κακό. Να προ-οικονομούμε μέσα από λόγια και εικόνες ένα στοιχείο που δεν θέλουμε να υλοποιήσουμε και να βιώσουμε μα είναι πάντοτε κάπου παρόν στο λογισμό ή στο ασυνείδητό μας. Η 11η Σεπτεμβρίου ματαίωσε την ικανότητά μας να ζούμε τον πολιτικό-κοινωνικό εφιάλτη της καταστροφής ως προβολή των βαθύτερων και μύχιων φόβων μας και τους κατέστησε προφανείς και δημόσιες πραγματικότητες. Αυτές οι σκέψεις ίσως να μπορούν να γίνουν αφετηρία για να καταλάβουμε την υποκατάσταση της ρεαλιστικής καταστροφολογικής μυθοπλασίας στην παγκόσμια δημοφιλή κουλτούρα (μιλάμε πλέον για τον κόσμο των σειρών) από την μεταφορά «πραγματικών ιστοριών», τις παραμυθητικές μεταφορές του πραγματικού ή τις ταινίες που βασίζονται σε διεκτραγωδούν το ιστορικό παρελθόν.
Θέλω να έρθουμε και σε ένα ακόμη βιβλίο σας, το «Οι περιπέτειες της μεσαίας τάξης» (εκδόσεις Επίκεντρο), στο οποίο κάνετε μία αναδρομή στην πρόσφατη ιστορία της, τις κρίσεις που αντιμετώπισε και πώς επηρεάζεται σήμερα από την πανδημία. Υπάρχουν θετικά σενάρια για την μεσαία τάξη στην χώρα μας στο άμεσο μέλλον; Ή όποια βήματα έγιναν μετά την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια, μπήκαν στον «πάγο» ένεκα του κορονοϊού και των κοινωνικοοικονομικών συνεπειών του;
Για να σας απαντήσω με απόλυτη συνέπεια θα χρειαζόταν ένας μακροσκελής και πολύ αναλυτικός συλλογισμός, γεμάτος μεθοδολογικές προφυλάξεις. Και αυτό διότι ούτε η μεσαία τάξη είναι μια περιχαρακωμένη κοινωνική ομάδα, ούτε τα υποσύνολά της βιώνουν τις κρίσεις με τον ίδιο τρόπο. Θα έλεγα, κάπως βιαστικά, ότι η ανάκτηση των προστατευτικών λειτουργιών του Κράτους, είτε στο επίπεδο της δημόσιας υγείας είτε σε εκείνο της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία, όχι μόνον διατήρησαν το βιοτικό επίπεδο των μεσαίων στρωμάτων αυτά τα χρόνια αλλά νομιμοποίησαν εκ νέου και πολιτικές που η παγκοσμιοποιημένη ροπή του οικονομικού φιλελευθερισμού είχε αποκλείσει. Κάποια πράγματα που ακόμα και η ίδια η σοσιαλδημοκρατία φοβόταν να εκστομίσει υλοποίήθηκαν εν ριπή οφθαλμού -ως απόλυτη αναγκαιότητα κοινωνικής προστασίας και εθνικής συνοχής, από μια κεντροδεξιά κυβέρνηση. Τίποτα δεν έχει όμως παγιωθεί και στην έξοδο από την κρίση του κόβιντ ελλοχεύουν δύο σοβαροί κίνδυνοι (για τα ίδια τα ελληνικά μεσοστρώματα, όπως και για τα ευρωπαϊκά μια και οι προκλήσεις είναι παρόμοιες σε όλη την Ένωση): α. να επιστρέψουμε σε μια ορθόδοξη οικονομική πολιτική χωρίς κοινωνική αναδιανομή όπου τα πιο αδύνατα τμήματα της μεσαίας τάξης θα εκτεθούν υπέρμετρα στην αυξανόμενη επισφάλεια που μπορεί να φέρει μια απότομη και άναρχη παγκοσμιοποιημένη μεγέθυνση, και β. να εκτραπεί το πολιτικό σύστημα σε ανορθολογικές παροχές, να εκτροχιαστούν τα δημόσια οικονομικά και να βρεθούμε και πάλι μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας και της άγριας λιτότητας – που θα βλάψει τον κορμό της μεσαίας τάξης- για μια ακόμα φορά.
Αναφερόμενος στη μεσαία τάξη, μιλάτε και για το ρόλο (θετικό και αρνητικό) της ελληνικής οικογένειας. Έχει αλλάξει ουσιαστικά η μορφή της την τελευταία δεκαετία; Οι οικονομικές συνθήκες αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα προς αυτή την κατεύθυνση ή απλή δικαιολογία;
Θα έλεγα ότι είναι ακόμα νωρίς για να μιλήσουμε για δομικές αλλαγές στην ελληνική οικογένεια. Είναι από αυτούς τους θεσμούς των οποίων η δομή και η συμπεριφορά αλλάζουν με αργόσυρτο ρυθμό. Όμως βλέπουμε σίγουρα μια σημαντική αυτονόμηση των νέων από τις οικογενειακές στρατηγικές των μεγαλύτερων, μια τάση να καταστρώνονται και υλοποιούνται αυτόνομα σχέδια ζωής. Τέτοιες διαδικασίες χειραφέτησης ήταν μπλοκαρισμένες όσο η ελληνική οικογένεια μπορούσε να χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα την παρατεταμένη, απολαυστική αλλά κατ’ οίκον, νεότητα των προηγούμενων δεκαετιών.
Σήμερα ίσως η ελληνική οικογένεια να είναι διαφορετική, ίσως να έχει υποστεί έναν βίαιο εκσυγχρονισμό. Θα έλεγα ότι σήμερα, ο θεσμός που υπολείπεται και λειτουργεί ανασχετικά για μια υπεύθυνη και χειραφετημένη ταυτόχρονα ενηλικιότητα – εν είναι πλέον η ελληνική οικογένεια αλλά το εκπαιδευτικό σύστημα και ιδίως το Πανεπιστήμιο που πολύ συχνά δεν προσφέρει πραγματική επαγγελματική διέξοδο στους νέους ανθρώπους – καθιστώντας τους εξαρτήματα των γονέων τους- μα ούτε συμβάλλει ουσιαστικά και στην καλλιέργειά τους. Θα ήθελα να πάμε λίγο στην πολιτική επικαιρότητα.
Μετά την ανάληψη της ηγεσίας του ΚΙΝΑΛ από το Νίκο Ανδρουλάκη, παρατηρείται δημοσκοπική άνοδος του κόμματος. Εκτιμάτε πώς είναι απλά ένας πρόσκαιρος ενθουσιασμός ή κάτι που θα έπρεπε να ανησυχεί την αξιωματική αντιπολίτευση και ενδεχομένως το κυβερνών κόμμα;
Δεν είναι τυχαίο γεγονός, ούτε μια στιγμή ενθουσιασμού. Πολλοί ψηφοφόροι δείχνουν να αναζητούν την παλιά πολιτική τους ταυτότητα. Κάποιοι μπορεί να ψήφισαν ΝΔ από την αίσθηση κινδύνου και ασφυξίας που τους προκαλούσε η διακυβέρνηση Σύριζα και σήμερα να μην αισθάνονται ότι χρειάζεται να επιμένουν σε αυτή την «στρατηγική συμπεριφορά». Άλλοι μπορεί να νιώθουν ότι ο αρνητικός στιγματισμός για το ΠΑΣΟΚ έχει πλέον λήξει και ότι μπορούν να επιστρέψουν, από μια Αριστερά που δεν τους αντιπροσώπευε ιδεολογικά και αισθητικά, στην ταυτοτική τους κοιτίδα. Εντούτοις το σύμπαν της ταυτότητάς μας, η ανάδειξη του οποίου ευνοεί σήμερα το ΠΑΣΟΚ, αργά ή γρήγορα θα έρθει σε επαφή με πολιτικό μας σύμπαν, εκεί όπου ο ψηφοφόρος θα ξανά-βρεθεί μπροστά σε ερωτήματα που αφορούν την πορεία της χώρας. Τότε η ταυτότητα-ΠΑΣΟΚ ίσως να μην είναι πια τόσο «μαγνητική».
Ροή Ειδήσεων
05/05/2024 | 17:15
Νετανιάχου: Αν τελειώσει τώρα ο πόλεμος στη Γάζα, η Χαμάς θα παραμείνει στην εξουσία
04/05/2024 | 10:00
Ηλιακή βροχή, εκρήξεις και το χνουδωτό «στέμμα» του ήλιου – Δείτε τα πλάνα που κατέγραψε το Solar Orbiter
04/05/2024 | 08:00
Πρίγκιπας Ουίλιαμ και Κέιτ Μίντλετον: Περνούν μια κόλαση μετά τη διάγνωση με καρκίνο
04/05/2024 | 10:20
Περιορισμός φοροδιαφυγής και αυξήσεις μισθών οι δυο κύριες πηγές αύξησης των εσόδων του προϋπολογισμού το 2024
04/05/2024 | 18:40
Γερμανού: Έχουμε χάσει τη μπάλα όμως στο κομμάτι της αυτοαναφορικότητας της τηλεόρασης
04/05/2024 | 17:36
«Ένοχος εν μέρει» δήλωσε ο «Mr Bitcoin» και περιμένει την ποινή του – Αναμένεται κάθειρξη μικρότερη των 10 ετών
04/05/2024 | 09:15
Συγκοινωνίες: Σε ισχύ ειδικά προγράμματα δρομολογίων έως και την Τετάρτη του Πάσχα
04/05/2024 | 09:40
ΕΦΕΤ: Τι να προσέξουν οι καταναλωτές στα Πασχαλινά γεύματα – Η προμήθεια των τροφίμων
04/05/2024 | 09:10
Στα Ιεροσόλυμα για το Άγιο Φως ελληνική αντιπροσωπεία – Το απόγευμα η άφιξη στο «Ελ. Βενιζέλος»
04/05/2024 | 09:00
Κατηγορείται για την δολοφονία της συντρόφου του… που εξαφανίστηκε πριν από 30 χρόνια
Σχετικά Άρθρα
